Γνωριμία με το ουροποιητικό σύστημα

 

Από ποια όργανα αποτελείται το ουροποιητικό σύστημα;

To ουροποιητικό σύστημα αποτελείται από τα 2  νεφρά και τους  2 ουρητήρες που αποτελούν το ανώτερο ουροποιητικό σύστημα, καθώς και την ουροδόχο κύστη και την ουρήθρα, το κατώτερο  ουροποιητικό σύστημα.  Πάνω στα νεφρά, που έχουν σχήμα φασολιού, κάθονται τα επινεφρίδια, τα οποία είναι ενδοκρινείς αδένες, παράγουν ορμόνες και δεν ανήκουν στο ουροποιητικό σύστημα. Πίσω από την κύστη, υπάρχει ο πρωκτός και το ορθό, το τελικό δηλαδή τμήμα του παχέος εντέρου. Άλλα όργανα που συνορεύουν με την κύστη και εμπλέκονται στις διαταραχές της ούρησης είναι τα όργανα του γεννητικού συστήματος. Στον άντρα, ο προστάτης περιβάλλει την ουρήθρα από το σημείο όπου αυτή ξεκινά από την κύστη, ενώ οι σπερματοδόχες κύστεις που παράγουν μαζί με τον προστάτη το σπερματικό υγρό εφάπτονται του πίσω τοιχώματος της κύστης και ενώνονται ανατομικά και λειτουργικά με τον προστάτη. Στη γυναίκα, ο κόλπος βρίσκεται πίσω από την ουρήθρα και την κύστη, ενώ η μήτρα αγκαλιάζει την κύστη από κάτω και πίσω.

Ποιες λειτουργίες εκτελεί το ουροποιητικό σύστημα;

Τα όργανα του ουροποιητικού συστήματος:

-          παράγουν με τα νεφρά τα ούρα, αποκαθιστώντας έτσι την ισορροπία του νερού στον οργανισμό αλλά και ουσιών σημαντικών για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και της παραγωγής του αίματος, δηλαδή της αιμοποίησης.

-          συμβάλλουν καθοριστικά στην απομάκρυνση άχρηστων ουσιών από τον οργανισμό, κυρίως των κατάλοιπων των πρωτεϊνών που είναι κυρίως ενώσεις αζώτου.

-          μεταφέρουν ενεργητικά τα ούρα προς τα κάτω μέσω της πυέλου του νεφρού και των ουρητήρων, που είναι λεπτά σωληνάκια, τα οποία καταλήγουν στην κύστη.

-          αποθηκεύουν τα ούρα στην κύστη και

-          αποβάλλουν τα ούρα έξω από το σώμα μέσω της ουρήθρας με την ούρηση.

Πώς και πού είναι τα νεφρά;

Τα νεφρά είναι δύο, ένα αριστερό και ένα δεξί. Είναι όργανα σε σχήμα φασολιού και με μέγεθος σχεδόν όσο η γροθιά μας, περίπου 11 έως 12 εκατοστά. Βρίσκονται δεξιά και αριστερά από τη σπονδυλική στήλη, ακριβώς κάτω από τις πλευρές του θώρακα, πίσω από το έντερο, και κάθονται πάνω στο οπίσθιο κοιλιακό τοίχωμα. Το δεξί νεφρό είναι χαμηλότερα από το αριστερό. Τα νεφρά αποτελούνται από το νεφρικό παρέγχυμα, που είναι η παραγωγική μοίρα των ούρων, και την πύελο που είναι η δεξαμενή όπου συγκεντρώνονται τα ούρα, για να προωθηθούν στους ουρητήρες.

Τι λειτουργίες επιτελούν τα νεφρά;

Ουσιαστικά, το νεφρό λειτουργεί ως ένας σύνθετος αδένας με σωλήνες και παράγει τα ούρα. Το ουροποιητικό σύστημα, μαζί με τους πνεύμονες, το δέρμα και το παχύ έντερο, αποβάλλει ό,τι είναι άχρηστο ή επιβλαβές για το σώμα από τη διατροφή μας. Ιδιαίτερα τα νεφρά, μέσω των ούρων που παράγουν, αποβάλλουν επιβλαβείς ουσίες.

Τα νεφρά συντελούν καθοριστικά σε μία σημαντικότατη λειτουργία, που λέγεται ομοιόσταση, αφού συμβάλλουν στη ρύθμιση των ηλεκτρολυτών και της αρτηριακής πίεσης. Και αυτό, γιατί τα νεφρά είναι υπεύθυνα για την επαναρρόφηση νερού, γλυκόζης και  αμινοξέων, σημαντικών δηλαδή ουσιών για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού μας.

Τέλος, τα νεφρά παράγουν κάποιες σημαντικές ορμόνες, όπως η ρενίνη, που καθορίζει την αρτηριακή πίεση, και η ερυθροποιητίνη, που είναι η βασική ορμόνη για την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος.

Πώς είναι ανατομικά η κύστη και η ουρήθρα;

Η κύστη είναι ένα κοίλο μυϊκό όργανο με σχήμα ενός μπαλονιού. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία δεξαμενή που κάθεται στη λεκάνη και συγκρατείται με συνδέσμους, οι οποίοι συνδέονται με τους μυς και τα οστά της πυέλου. Οι δομές αυτές μυών και συνδέσμων απαρτίζουν το πυελικό έδαφος, που αποτελεί την κάτω επιφάνεια του σώματος, και πάνω του «κάθονται» όργανα, όπως η κύστη, ο προστάτης, το παχύ έντερο και η μήτρα στις γυναίκες. Έτσι, παίζει σημαντικό ρόλο στην εγκράτεια, στον έλεγχο δηλαδή της ούρησης. Η εγκράτεια των ούρων εξασφαλίζεται από το πυελικό έδαφος και από κυκλοτερείς μυς που αποτελούν τον σφιγκτήρα και μας εξασφαλίζει τον έλεγχο από τυχόν διαρροή, δηλαδή ακράτεια ούρων. Οι μύες του σφιγκτήρα περιβάλλουν σφιχτά το άνοιγμα της ουροδόχου κύστης προς την ουρήθρα. Η ουρήθρα είναι ένας μικρός σωλήνας που συμμετέχει στην αποβολή των ούρων έξω από το σώμα. Η γυναικεία ουρήθρα είναι πολύ βραχύτερη από την αντρική, μόλις 4 εκατοστά, και σε αυτό οφείλονται οι συχνότερες ουρολοιμώξεις στις γυναίκες, καθώς είναι πολύ πιο εύκολο να εισέλθουν μικρόβια από το εξωτερικό περιβάλλον προς την κύστη. Άλλωστε, το πρόσθιο μέρος της ουρήθρας φιλοξενεί φυσιολογικά κάποια μικρόβια, που όμως δεν μπορούν να εισέλθουν στην κύστη.

Τι είναι τα ούρα;

Τα νεφρά αποτελούν για το σώμα ένα φυσικό φίλτρο του αίματος, αφού με την παραγωγή των ούρων  αποβάλλουν τοξίνες και απόβλητα του μεταβολισμού, όπως η ουρία και η αμμωνία. Η παραγωγή των ούρων γίνεται μέσω των μικροσκοπικών μονάδων φιλτραρίσματος που ονομάζονται νεφρώνες και βρίσκονται στο φλοιό του νεφρού. Τα ούρα αποτελούνται κατά 95% περίπου από νερό. Το χρώμα των ούρων είναι υποκίτρινο και η μυρωδιά των ούρων –που καθορίζεται από την παρουσία αμμωνίας– μπορεί να επηρεαστεί και από την κατανάλωση των τροφών. Το ποσό των παραγόμενων ούρων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ιδίως από τα ποσά των ρευστών και τροφίμων που καταναλώνει ένα άτομο και από το πόσα υγρά χάνονται μέσω του ιδρώτα και με την αναπνοή. Όταν ο οργανισμός είναι αφυδατωμένος, τα ούρα είναι πυκνά και σκούρα, ενώ, όταν υπάρχει καλή ενυδάτωση, είναι ανοιχτόχρωμα και πιο αραιά. Ορισμένοι τύποι φαρμάκων μπορούν, επίσης, να επηρεάσουν την ποσότητα των ούρων που αποβάλλονται, αφού υπάρχουν φάρμακα που αυξάνουν τη διούρηση (π.χ. διουρητικά) και άλλα που οδηγούν το σώμα να συγκρατεί υγρά (κατακράτηση υγρών).

Πόσα ούρα παράγονται φυσιολογικά κάθε μέρα;

Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ποσότητα των υγρών που πίνει κάποιος, αλλά και από τις απώλειες που έχει κυρίως με τον ιδρώτα και την αναπνοή. Έτσι, συνήθως το καλοκαίρι, όπου οι απώλειες είναι μεγαλύτερες λόγω της ζέστης, ο οργανισμός παράγει λιγότερα ούρα, ώστε να διατηρεί την ισορροπία του. Πάντως, σε ενήλικες, ανάλογα με τη λήψη υγρών, η μέση παραγωγή ούρων είναι περίπου 1 με 2 λίτρα ημερησίως. Ως πολυουρία, δηλαδή υπερβολική παραγωγή ούρων, θεωρείται ποσότητα πάνω από 2,5 l/ημέρα, σε αντίθεση με την ολιγουρία, όπου παράγονται λιγότερα από 400 ml ανά ημέρα, και την ανουρία, όταν η παραγωγή μειωθεί κάτω από 100 ml ανά ημέρα.

Πώς μεταφέρονται τα ούρα στην κύστη;

Τα ούρα παράγονται, λοιπόν, στο παρέγχυμα του νεφρού και συγκεντρώνονται αρχικά στη νεφρική πύελο που είναι μία δεξαμενή. Από εκεί, με σύσπαση της πυέλου, κατευθύνονται στους 2 λεπτούς σωλήνες που ονομάζονται ουρητήρες και μεταφέρονται στην κύστη. Αυτό είναι κάτι που δεν γίνεται μόνο παθητικά, με τη βαρύτητα δηλαδή. Οι μύες στα τοιχώματα του ουρητήρα συσπώνται και χαλαρώνουν κυματοειδώς –φαινόμενο που λέγεται περισταλτισμός του ουρητήρα–, για να αναγκάσουν τα ούρα να φτάσουν στην κύστη. Οι ουρητήρες έχουν μήκος περίπου 25 έως 30 εκατοστά. Μικρές ποσότητες ούρων αδειάζουν στην ουροδόχο κύστη από τους ουρητήρες σχεδόν κάθε 10 με 15 δευτερόλεπτα με τα περισταλτικά κύματα.

Τι γίνεται αν τα ούρα βρουν εμπόδιο στην πορεία τους προς την κύστη;

Αν τα ούρα βρουν εμπόδιο στον δρόμο τους προς την κύστη, π.χ. ένα λίθο στην πύελο ή στον ουρητήρα, ένα στένωμα στην πυελοουρητηρική συμβολή ή ένα πήγμα αίματος από έναν όγκο της πυέλου ή του νεφρού που αιμορράγησε, τότε προκαλούν διάταση του νεφρού και πόνο, τον γνωστό κολικό του νεφρού. Ο πόνος είναι πολύ έντονος, και ο άρρωστος δεν βρίσκει θέση που να τον ανακουφίζει. Ο κολικός διατηρείται όσο χρόνο τα ούρα δεν βρίσκουν τρόπο να ξεπεράσουν το κώλυμα, ώστε να λυθεί η απόφραξη. Γι’ αυτό και κατά τη διάρκεια του πόνου δεν πρέπει να πίνουμε υγρά, για να μη διογκώνουμε με την παραγωγή νέων ούρων το νεφρό μας. Αντίθετα, μόλις λυθεί η απόφραξη, σταματήσει δηλαδή ο πόνος, η λήψη υγρών και η μεγάλη παραγωγή ούρων βοηθά να παρασύρει άμμο ή μικρούς λίθους στην κύστη, από όπου είναι εύκολο να αποβληθούν, αφού η ουρήθρα έχει μεγαλύτερη διάμετρο από τους ουρητήρες.

Τι γίνεται αν η απόφραξη του ουρητήρα είναι μόνιμη;

Αν η διάταση ουρητήρων και πυέλου παραμείνει, τότε μπορεί να προκαλέσει μόλυνση, που λέγεται πυελονεφρίτιδα, και σιγά σιγά να καταστρέψει το νεφρό λόγω της πίεσης που εξασκείται σε αυτόν. Η πύελος μεγαλώνει ως ένα σημείο, το νεφρικό παρέγχυμα καταστρέφεται, γίνεται πιο λεπτό, και τελικά το νεφρό γίνεται ένας μη λειτουργικός σάκος με στάσιμα ούρα. Εάν η απόφραξη αυτή γίνει και στα 2 νεφρά, όπως π.χ. σε περιπτώσεις όγκων της κύστης ή του προστάτη, που φράζουν και τα 2 ουρητηρικά στόμια –δηλαδή τις εκβολές των ουρητήρων στην κύστη–, τότε ο ασθενής θα οδηγηθεί σε νεφρική ανεπάρκεια. Δυστυχώς, αν δεν γίνει κάτι γρήγορα, για να αποσυμφορηθούν τα νεφρά, ο ασθενής μπορεί να οδηγηθεί στην αιμοκάθαρση/τεχνητό νεφρό.

Πώς τα ούρα αποθηκεύονται στην κύστη και προκαλείται η ούρηση;

Η κύστη αποθηκεύει τα ούρα, λειτουργεί δηλαδή σαν ένα μπαλόνι που γεμίζει σιγά σιγά. Αν το ουροποιητικό σύστημα είναι υγιές, η χωρητικότητα της ουροδόχου κύστης είναι περίπου 400 ml ούρων, που συνήθως μαζεύονται μέσα σε 2 έως 5 ώρες, ανάλογα πάντα με τα υγρά που πίνουμε. Πάντως, η πρώτη αίσθηση για ούρηση δημιουργείται, όταν συγκεντρωθούν 120-180 ml ούρων. Η αίσθηση αυτή για ούρηση θα υποχωρήσει γρήγορα, αφού είναι μία απλή προειδοποίηση, ενώ πάνω από τα 300 κυβικά η κύστη δημιουργεί ένα μόνιμο συναίσθημα για ούρηση. Όταν τα ούρα γεμίσουν την κύστη, έχουμε ένα δυσάρεστο έντονο αίσθημα που μας εξαναγκάζει να σταματήσουμε οποιαδήποτε δραστηριότητα και να τρέξουμε στην τουαλέτα. Τότε, η ούρηση γίνεται επιτακτική. Αν κρατήσουμε τα ούρα περισσότερο και φθάσουν 600 ή 700 ml, τότε η κύστη θα συσπαστεί και θα αδειάσει μόνη της για λόγους ασφαλείας, κάτι που λέγεται αυτόματη ούρηση.

Πώς ελέγχουμε την ούρηση;

Όλα αυτά ελέγχονται από τα νεύρα που υπάρχουν στην κύστη και μέσω του νωτιαίου μυελού, που είναι μέσα στη σπονδυλική στήλη, στέλνουν ένα μήνυμα στον εγκέφαλο ότι η κύστη είναι πλήρης. Το μήνυμα αυτό μας κάνει να αισθανόμαστε πότε είναι ώρα να ουρήσουμε. Σε εκείνο το σημείο, η ώθησή μας να αδειάσουμε την κύστη μας εντείνεται. Όταν βρεθούμε στην τουαλέτα, ο εγκέφαλος στέλνει σήματα στους μυς της ουροδόχου κύστης να συσπαστούν, εξωθώντας τα ούρα από την ουροδόχο κύστη προς την ουρήθρα. Ταυτόχρονα, ο εγκέφαλος στέλνει σήματα στον σφιγκτήρα της ουρήθρας να χαλαρώσει και έτσι γίνεται η ούρηση με απόλυτη συνεργασία. Όταν όλα αυτά τα νευρικά σήματα εμφανίζονται με τη σωστή σειρά και η κύστη και ο σφιγκτήρας συνεργάζονται αρμονικά, γίνεται μία κανονική ούρηση και η κύστη αδειάζει πλήρως. Αμέσως μετά, ενεργοποιείται πάλι ο σφιγκτήρας και συσπάται, ενώ χαλαρώνει η άδεια κύστη. Αυτός είναι ένας διαρκής κύκλος που συνεχίζεται σε όλη μας τη ζωή! Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αίσθηση της ούρησης δεν προκαλείται μόνο από τα ούρα, αλλά με κάθε ερέθισμα στην κύστη. Έτσι, μία φλεγμονή της κύστης προκαλεί αίσθημα ούρησης τακτικά, αφού η κύστη δεν είναι αρκετά «ευφυής», για να ξεχωρίζει διαφορετικά ερεθίσματα.